اولین اشارههای تاریخی به نام شیراز، حدوداً دوهزار سال پیش از میلاد مسیح در لوحهای گلی عیلامی ثبت شده که به نام «تیراسیس» یا «سیراسیس» اشاره کرده است. این اسم از فارسی قدیم مشتق شده و با گذشت زمان و با تغییرات آوایی و کلامی، آرام آرام به شیراز تبدیل گشت. علاوه براین سفالهای پیدا شده از دوره ساسانی نیز به نام شیراز اشاره میکنند.بر اساس افسانهها، مفاهیم اسطورهشناسی ایرانی و بیشتر از همه اشارات شاهنامه فردوسی، سومین فرزند ذکور تهمورث (از پادشاهان پیشدادی)، شیراز نام داشت که اینجا را به نام خودش بنا نهاد.البته روایت دیگری هم از لحاظ تاریخی وجود دارد که شهر شیراز در قرن یکم هجری ساخته شده و نامش را هم از قلعهای در نزدیکی این شهر گرفتهاند. به نظر می آید که فرهنگ مردم شیراز تا همین جا بتواند مقدمه جالبی را داشته باشد!
در هر صورت میان باستانشناسان پیرامون تاریخچه و زمان پیدایش شهر شیراز اختلاف نظر وجود دارد. اما بر اساس کنکاش در تاریخ عیلامیهای جنوب شرقی شیراز و آثار تاریخی عیلامی که در تخت جمشید یافت شده، ظاهراً قدمت این شهر از آنچه که قبلاً احتمال میدادند بیشتر است.
تور شیراز با سه کلیک خوبه!
فرهنگ مردم شیراز
خصوصیات اخلاقی مردم این شهر، از مهمترین مباحث فرهنگ مردم شیراز است. آنها مردمانی خونگرم و مهماننواز هستند. مردم شیراز از دیرباز شیفته سیاحت در طبیعت و خوشگذرانی بودند و حالا هم از هر فرصتی برای رفتن به دل طبیعت استفاده میکنند. شیرازیها همواره سرزنده و شادابند و این حال خوش را به مهمانان خود نیز منتقل میکنند. اگر فقط یک مرتبه به این شهر سفر کنید، خاطره شیرین مهماننوازی مردم و اخلاق خوش آنها را فراموش نخواهید کرد.
موسیقی محلی شیراز
موسیقی محلی در فرهنگ مردم شیراز ریشه دوانده و از اجزای جدا نشدنی زندگی شیرازیها شمرده میشود. موسیقی محلی دلنشین و گوشنواز شیراز، توسط هنرمندان بسیاری که در این حوزه فعالیت میکنند، در گذر قرنها همچنان سرزنده و پویا مانده و در قلب فرهنگ مردم شیراز نفس میکشد.
پدر موسیقی شیرازی «استاد حسن صفری» نام دارد. ایشان تمام عمر خود را در راه اعتلای موسیقی محلی و فولکور شیرازی وقف کرده و ثمرهی آنها نواها و نغمههای ماندگاریست که از او بهجا مانده است. استاد حسن صفری از تاثیرگذارترین هنرمندان موسیقی شیرازیست.موسیقی محلی شیراز با استفاده از آلات موسیقی مخصوص و سبک خاصی از موسیقی نواخته میشود و آوازهای جهانی دارد.
اقوام شیرازی؛ نمادی از فرهنگ مردم شیراز
اقوام اصیل فارس، ترک، لر، عرب و کولی بافت جمعیتی شیراز را در کنار هم میسازند و هر یک از آنها هم طایفههای مختلفی را تشکیل میدهند. همین در کنار هم بودن اقوام ایرانی با صلح و دوستی و صفا، فرهنگ مردم شیراز را تحت تاثیر قرار داده و زیبایی و اصالت استان فارس را چند برابر کرده است؛ مردمانی متنوع و سرشار از رسوماتی زیبا و تماشایی.
لهجهی شیرین شیرازی
شیرازیها زبان قند فارسی را به گویش شیرازی حرف میزنند. درواقع آنها اصالتاً فارس هستند و سرقفل ادبیات غنی این مرز و بوم را با افتخار به نام خود سند زدهاند.
در بررسی لهجه شیرازی، میتوان گفت که این گویش شیرین به سه قسمت «شرقی»، «مرکزی» و «شمال غرب» استان فارس تقسیم میشود. اما با بررسی متون تاریخی و مستندات به دست آمده، پی میبریم همان گویشی که امروز به عنوان گویش شیرازی اصیل شناخته میشود، لهجهای است که در زمان آل بویه رواج داشت.
اکثر شیرازیها با لهجه گوشنواز شیرازی صحبت میکنند؛ هرچند که مانند اکثر شهرهای ایران، در فرهنگ مردم شیراز هم بخش مسنتر جامعه آشنایی بیشتری با زبان مادریشان دارند.
قابل ذکر است که گویش مردم شرق و شمال شرق شیراز، از گویش شیرازی مردم مرکز غلیظتر است. طبق نظر کارشناسان، بافت و پراکندگی جمعیتی شیراز، فرهنگ مردم شیراز، مهاجرت به مرکز و نزدیکی به روستاهای همجوار از دلایل این مساله است.
سنتهای ازدواج در فرهنگ مردم شیراز
مراسم عروسی شیرازی رسم و رسوم خاصی دارد و زیبا و متفاوت برگزار میشود. پس در جریان باشید که اگر خیال ازدواج با یک شیرازی به سرتان زد، ماجرا قرار است چگونه پیش برود:
دلالگی
دلالگی یا همان خواستگاری، اولین مرحله برای انجام یک ازدواج است و در فرهنگ مردم شیراز و آداب و رسوم ازدواج آنها نقش پررنگی دارد. از این قرار که در ابتدا مراسمی زنانه قبل از خواستگاری اصلی برگزار میشود. اگر توافقات اولیه حاصل شد، در روزهای آینده مراسم اصلی خواستگاری با حضور مردان خانواده انجام خواهد شد.
اما روایت کلی این سنت قدیمی! مادر و خواهر شاهداماد قبل از اینکه رسماً به خواستگاری عروسخانم بیایند، صحبتهای اولیه را خودشان انجام میدهند. حالا اگر خانواده عروس با این وصلت موافق باشند، با یک لیوان شربت گوارا از مهمانان خود پذیرایی میکنند. اما اگر دلشان با این ازدواج نباشد، یک استکان چای تلخ روبروی مادر داماد میگذارند.
عقد سوری
بدون شک متفاوتترین رسم عروسی شیرازی که جزو فرهنگ مردم شیراز به شمار میرود، مراسم عقد سوری است. در این دورهمی دوستانه، جوانهای فامیل و دوستان عروس و داماد، یک پارچه نفیس را هدیه میدهند و با شبیهسازی جشن عقد، شب شاد و خاطرهانگیزی برای عروس و داماد میسازند.
دست بوسون مادرزن
مراسم قدیمی دست بوسون تقریباً میان تمام اقوام ایرانی برگزار میشود اما در فرهنگ مردم شیراز جایگاه ویژهتری دارد! برای بهجا آوردن این آیین سنتی، جناب داماد در معیت بزرگان فامیل به دیدار شخص مادرزن عزیز میرود و بر دستانش بوسه میزند. از آنطرف هم مادر عروس هدایایی را که برای داماد خود تدارک دیده است، به او پیشکش خواهد کرد.
آب چله زنی
مراسم آب چله زنی از دیگر رسوم عروسی در شیراز است که جزو فرهنگ مردم شیراز به شمار میآید. شیرازیها در انجام این مراسم، مقدار اندکی اسپند را به همراه یک مقدار آب در داخل شیردان ریخته و درون آن یک عدد «شانه» میاندازند. سپس عروسخانم در حالیکه یک مجمع در بالای سرش نگه داشته شده، روی صندلی مینشیند. حالا نوبت یکی از بزرگان فامیل است که چهلویک مشت آب را از داخل شیردان بردارد و بر روی مجمع بالای سر عروس بریزد. او همزمان با ریختن مشتهای آب، چهارقُل میخواند و نام پریزادها را میشمارد.
شیرازیها بعد از اتمام مراسم آب چله زنی، کِل میکشند و ترانهخوان و خوشحال، برای رفتن به مراسم عروسی آماده شوند.
رزرو سریع هتل شیراز با سه کلیک!
شعر و ادب در فرهنگ مردم شیراز
شیرازیها از قدیمالایام به شعر و شاعری معروفند و اصالت بزرگانی چون حافظ و سعدی به تنهایی صحت این ادعا را تایید میکنند. شعر و شاعری تعریفِ شیرازیهاست و در فرهنگ مردم شیراز مرتبهی بلندی دارد. در ادامه مکانهای مهم و فرهنگی این شهر باستانی را که در تمدن و تاریخ شعر و ادب فارسی زبانزد هستند معرفی میکنیم:
حافظیه
اولین بار «شمسالدین محمد یغمایی» بود که ۶۵ سال پس از مرگ حافظ شیراز، یادبودی بر مزار لسانالغیب ساخت. آنجا که به «حافظیه» معروف است، چندین بار در طول تاریخ -در دوران صفویه و همچنین حاکمیت نادرشاه افشار- بازسازی شده است. قسمتهایی مانند تالار چهارستون، در دوره زندیه به آن اضافه شده و حاکمان مختلف هرکدام به نوعی در تعمیر و اصلاح آن کوشیدهاند.
اما آنچه که امروز به نام حافظیه و با شمایل کنونیاش میشناسیم، توسط باستان شناس و معمار بزرگ فرانسوی «آندره گدار» در دوره پهلوی پیشنهاد شد. سپس با نظارت فردی به نام علی سامی و با همکاری علیاصغر حکمت و رئیس سابق اداره فرهنگ فارس یعنی سرهنگ علی ریاضی، پیادهسازی و اجرا شد. درواقع بنای فعلی حافظیه در سال ۱۳۱۵ ساخته شده است.
این بنا چهار ورودی دارد. اگر از در اصلی وارد شوید، نارنجستانها، باغچههای وسیع، گلدانهای غولپیکر و رواق بیست ستون حافظ، چشمتان را خیره میکند. پس از صعود از پلههای این رواق دلنشین، مقبره حافظ در قسمت شمالی مجموعه مقابلتان قرار میگیرد. اما هنگام بازدید از این مکان حسابی مراقب خودتان باشید! زیبایی بینظیر آرامگاه این شاعر بزرگ، بیننده را مسخ خواهد کرد! تصور کنید معماری زیبا در قلب باغی پر از گلکاریهای رنگارنگ، حس شاعرانه و لذت بخشی را به شما منتقل میکند؛ آنطور که در چشم بههم زدنی، ساعتها وقت خود را در این باغ سپری میکنید!
حافظ غزلسرای ناب و صاحب سخن فارسی که در فرهنگ مردم شیراز و البته تمام فارسی زبانان جهان جایگاه ویژه و بسیار محترمی دارد، با جان و دلش عاشق شیراز بود. شاید بازخوانی مطلع غزل زیبای لسانالغیب در مدح شیراز، به خوبی بر این اداعا صحه بگذارد:
خوشا شیراز و وَضعِ بیمِثالَش، خداوندا نگه دار از زوالَش
ز رُکن آبادِ ما صد لوحَش الله، که عُمرِ خِضر میبخشد زلالَش
آرامگاه سعدی
از مشهورترین جذابیتهای شیراز که از ابتدا مورد توجه ادبدوستان و اهالی شعر بوده، آرامگاه سعدی شیرازی نام دارد. مکانی با حال و هوای بسیار خاص و منحصر به فرد که برای هر گردشگری جذاب است. بنای این مقبره زیبا، معماری قدیم و جدید را با نظمی ستودنی و دلربا ترکیب کرده است و ستونهای افراشته و کاشیهای لاجوردی، از هر بازدید کنندهای دل میبرد. اینجا که محل زندگی سعدی بود، پس از مرگ به مقبره او تبدیل میشود. آرامگاه سعدی که در فرهنگ مردم شیراز نقش بسیار ویژهای دارد، در شمال شرق شیراز و در دامنه کوه قرار گرفته است.
مزار سعدی شیرینسخن دقیقاً در مرکز یک بنای هشت ضلعی قرار دارد و کاشیهای فیروزهای سقف آن را به زیبایی تزیین کردهاند. هفت کتیبه که تکههای زیبایی از گلستان و بوستان را مقابل چشمانمان میگذارند، در هفت ضلع ساختمان جا خوش کردهاند. «ابراهیم بوذری» ادیب و خوشنویس ایرانی هم بدایع و طیبات شیخ شیخ اجل را به خط خوش تحریر کرده است.
درحال حاضر قسمتی از یک کتیبه سنگی بهجا مانده از دوران زندیه -که مدتها قبل در اثر سانحه آسیب دیده و متعلق به سردر مقبره بود- در قلب آرامگاه محفوظ مانده است. این کتیبه تاریخی هنگام عملیات خاکبرداری خیابان از میان آسفالت بیرون آمد و حالا انگار دوباره در خانه آرام گرفته است.
لازم به ذکر است که آرامگاه سعدی توسط «فروغی» با همکاری «علی اکبر صادق» و با الهام از عناصر معماری سنتی ایران، طراحی شده است.
شب یلدا
هر کدام از اقوام ایرانی با شیوهای منحصر به خودشان شب یلدا را عزیز میدارند. در این میان شیرازی ها هم از این قاعده مستثنی نیستند و این مراسم را -که جزئی از فرهنگ مردم شیراز است- به زیبایی برگزار میکنند.
مهماننوازی شیرازیها زبانزد است و برای وارثین بهحق سعدی و حافظ، طولانیترین شب سال فرصت مناسبی برای مهمانی دادن و زنده نگهداشتن این سنت یلدایی است. پس شیرازیها در آخرین شب آذرماه، سفره یلدایی پهن میکنند و در کنار مهمانها به استقابل زمستان میروند.
در این سفره رنگارنگ که در فرهنگ مردم شیراز به سفره یلدایی معروف است، شمایلی از امام اول شیعیان علی (ع)، شمعهای تزئینی و زیبا، آجیل، شکلات و شیرینی، دو شاخه گل لاله، اسپند دانه و نماد شبهای یلدای ایرانی: «دیوان حافظ» قرار دارد.
جدای از اینها برای پذیرایی از مهمانان این شب خاطرهانگیز، تنقلاتی چون کشمش و شیرینی نخودچی و آجیل، حلوای ارده، ارده-شیره، هندوانه و انار یلدایی، خرما، انجیر و رنگینک شیرازی هم سر سفره چیده میشوند.
ناگفته نماند که در فرهنگ مردم شیراز، هویج پلو با کشمش و مغز گردو پخته شده، شام دلچسبی برای شبهای یلداست. مردم شیراز در مراسم شب یلدا، به رسم نیاکانشان شعر میخوانند و با آواز و رقص محلی، شب خاطرهانگیز و جذابی را برای خود میسازند.
نوروز باستانی در فرهنگ مردم شیراز
شیرازیها معمولاً از 15 روز مانده به تحویل بهار، به استقبال نوروز میروند. آنها درست مانند نقاط دیگر این کشور پهناور، شیرینی و شکلات میخرند و با خانه تکانی و تهیه رخت نو، از نوروز باستانی استقبال میکنند.
در زمانهای قدیم که هنوز زندگی ماشینی بر جزییات حیات روزمره ما سایه نیفکنده بود، شیرازیها شیرینی سال نو را خودشان میپختند. این شیرینیها در واقع نانهای شیرین و خوشمزهای بودند که بعد بیرون آمدن از تنور، سریعاً تا خورده و به اندازه یک کف دست و به شکل مربع درمیآمدند. این نوع نان بعد از گذشت چند دقیقه، بسیار ترد و بسیار خوشمزه میشد. در کنار این نان، تنقلات دیگری هم مثل دنگو، برنجک و اخرک هم در سفره پذیرایی عید شیرازیها وجود داشت.
در فرهنگ مردم شیراز، عید دیدنی بعد از تحویل سال جایگاه ویژهای دارد. خانوادههای شیرازی در ایام نوروز به دیدار یکدیگر میروند و خصوصا بزرگترها میروند و در این دید و بازدید شادانه، سنت زیبای نوروز را برگزار میکنند.
آب مقدس حوض ماهیها
مراسم دیدنی «آب مقدس حوض ماهیها» از رسوم و آیینی است که منحصراً جزو فرهنگ مردم شیراز شمرده میشود. با ما همراه باشید تا بدانید که ماجرا از چه قرار است!
با گذشت چهل روز از عید نوروز، مردم دور یک حوض جمع میشوند و با پختن آش «دیگ جوش» به جشن و پایکوبی میپردازند. آنها اعتقاد دارند که یک ماهی قرمز با حلقهای طلایی در بینی، در حوض بالا و پایین میپرد. در فرهنگ مردم شیراز این ماهی مقدس است وهیچکس نباید آن را شکار کند.
مردم امروزه در این مراسم سکهای داخل حوض میاندازند و معتقدند که اینگونه آرزوهایشان برآورده خواهد شد. همچنین اگر دختر و یا پسری دستوصورت خود را در این آب بشویند، بختشان باز شده و ازدواج خواهند کرد.
عروسی درخت بهارنارنج؛ از زیباییهای فرهنگ مردم شیراز
آیین سنتی «عروسی بهارنارنج» از گذشتههای دور توسط مردم شیراز انجام میشود. افسانه شنیدنی و جذاب درخت بهار نارنج، نسلبهنسل چرخیده تا حالا بخشی از فرهنگ مردم شیراز شود:
زنی در باغچه حیاط خانهاش صاحب یک درخت بهارنارنج بود. اما آن زن به دلیل کمباری درخت، قصد قطع کردن آن را داشت. یک روزهمسایهها دور هم جمع شدند و درخت را وساطت کردند. این کار همسایهها، زن را از هدفش منصرف کرد و در سال بعد، درخت محصول بیشتری داد و حسابی پربار شد. از آن دوران تا اکنون، این آیین سنتی برقرار مانده است و در فرهنگ مردم شیراز به عروسی بهارنارنج معروف است. این آیین بسیار زیبا به شرح زیر است:
هرسال با رسیدن بهار، مردمان دیار فارس هر درختی که محصول کمی بدهد و یا بار نداشته باشد را عروس میکنند! برای اجرای این مراسم، خانم خانه در حضور همسایهها اره تیزی به دست میگیرد تا درخت کممیوه را قطع کند. البته اینها همه رسم و رسومات است و کسی واقعاً نیتی برای آسیب زدن به درخت نارنج ندارد. در ادامه زنان همسایه بر طبق قصه قدیمی، ضامن بقای درخت میشوند و خانم خانه هم از قطع آن منصرف خواهد شد.
در ادامه توری سفیدی بر روی درخت میکشند و روی آن شکرپنیر میپاشند. آنها در حین انجام این کار واسونک میخوانند و کل میکشند. آنها معتقدند که با انجام این کار، درخت محصول بیشتری در سال آینده خواهد داد.
شیراز؛ شهر ادیان و قومیتها
اکثریت مردم شیراز مسلمان هستند اما سایر ادیان هم در این شهر زندگی میکنند. این شهر پذیرای اقلیتی 6000 نفری از یهودیان است و گروههای کوچک مسیحیان هم در این شهر ساکن هستند. در حال حاضر دو کلیسا در این شهر فعالند و اقلیتهای مذهبی در این کلیساها رفتوآمد و عبادت میکنند. یکی از این کلیساها مربوط به ارامنه و دیگری برای انگلیکن است.
لباس محلی ، نمادی از فرهنگ مردم شیراز
لباس محلی خانمهای شیرازی، پیراهنی زنانه به نام «کینگ» است. این لباس از قسمت شانه آغاز شده و تا قوزک پا ادامه مییابد. یک چاک بلند از ناحیه کمر تا پایین این پیراهن، آن را به دو قسمت جلو و عقب تقسیم میکند. طراحی این چاک زیبا جلوه خاصی به لباس میبخشد و انجام کارهای روزمره را آسان میکند.
از لباسهای محلی دیگر این شهر میتوان به «تنبان ترکی» اشاره کرد؛ یک دامن بلند و پُر از چین که با استفاده از پارچههای رنگارنگ دوخته میشود. «چارقد» عضو دیگری از لباسهای محلی بانوان شیراز است و به عنوان روسری به کار میرود؛ تکه پارچهای نازک که گاهی هم با مُهره یا ملیلهدوزی زیباترش میکنند. علاوه بر چارقد، «ارخالق» هم در فرهنگ مردم شیراز نمادی از وقار و متانت دختران است که بانوان هنرمند استان فارس، آن را با پارچههای گرم میدوزند.
آقایان شیرازی پیراهن ساده و بلندی را به عنوان لباس محلی بر تن میکنند که گاهی هم از سادگی بیرون میآید و طرحهای زیبایی بر روی آن دوخته میشود. مکمل این لباس یک شلوار تیرهرنگ و گشاد است که با همراهی عبایی آستیندار و نازک از جنس حریر، جلوهای زیبا به پوشش آقایان شیرازی میدهد.
افسوس که لباسهای محلی دیگر رواج سابق را ندارند و امروزه بیشتر بر قامت حاشیهنشینان و مردمان نواحی روستایی خودنمایی میکنند.
غذاهای محلی شیراز
نمیتوان از فرهنگ مردم شیراز صحبت کرد اما غذاهای محلی جذابشان را از قلم انداخت! کلم پلوهای خاص شیرازی و کوفته سبزی، حلوای کاسهای و پاچه پلو، حلیم بادمجان دلربا و شکرپلو، ترحلوا و دوپیازه آلو، قنبر پلو و یخنی نخود و … همه و همه از لذیذترین غذاهای ایرانی هستند که حداقل یکبار در زندگی باید امتحان شوند.
شیرینیهای شیرازی هم جزو لاینفک فرهنگ مردم شیراز هستند و شهرتی ملی دارند. سلطان این تنقلات فالوده شیرازی نام دارد که طعم لذیذ و بینظیر آن هرگز فراموش نخواهد شد.
سوغات و صنایع دستی شیراز
بدون هیچ اغراقی میتوان گفت که سوغاتیهای شیراز از هرنظر ممتاز و کمنظیرند. شیرینی یوخه با آن طعم دلپذیرش، مسقطیهایی که در فرهنگ مردم شیراز ماندگار و اصیلند، کلوچههای شیرازی با نمای دلربایش، بادام سوختههای تلخ و شیرین، عرقیجاتی با بوی خوش بهارنارنج، قالی و گبه شیرازی، منبتکاری و خاتمکاری و قلمزنیهای با اصالت، همه از سوغاتیهای درجه یک شیراز به حساب میآیند.
کلام آخر
شیراز مثال ندارد؛ اینجا انگار شهر عزیزکردهی خداست. مگر میشود این همه شور و شعر و زیبایی دور یک میز جمع بشوند؟ شیراز با فرهنگ غنی هزاران ساله و مردمانی همیشه خندان، دروازهی تمدن ایران است. شیراز را باید تماشا کرد و در کوچه باغهای دلربایش عاشق شد. کسی چه میداند؟ شاید حافظ و سعدی هم ناغافل به هوای شیراز شاعر شده باشند. دوتایی برویم شیراز؟ خلاصه اینکه فرهنگ مردم شیراز و غنای تاریخیشان، در سطور سربی هیچ قلم و کاغذی نمیگنجد. شیراز خواندنی نیست، هزاران باره تماشاییست!
اگر میخواهید یک سفر بهاری به شیراز زیبا داشته باشید بلیط هواپیما شیراز را با سه کلیک راحتتر از همیشه تهیه کنید.
سوالات متداول
اقوام مختلف شیراز چه کسانی هستند؟
اقوام اصیل فارس، ترک، لر و عرب بافت جمعیتی شیراز را تشکیل میدهند.
گویش شیرازی چگونه تقسیمبندی میشود؟
گویش شیرازی به سه قسمت شرقی، مرکزی و شمال غربی استان فارس تقسیم میشود.
